Ngót 5 năm kể từ ngày ấy, hàng trăm đoàn báo chí và Nhân dân đã hành hương về địa chỉ đỏ của nghề. Chuẩn bị cho dịp kỷ niệm, ngày 18/1/2024, Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức lễ động thổ tôn tạo di tích với quy mô tương xứng tầm vóc lịch sử của nơi này.

Dự án tu bổ, tôn tạo di tích lịch sử Địa điểm Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng (1949) tại xã Tân Thái, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên do Hội Nhà báo Việt Nam làm chủ đầu tư, bằng nguồn xã hội hóa, được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và UBND tỉnh Thái Nguyên phê duyệt và quyết định.

Di tích được xây dựng trên diện tích 858,9 m2, gồm 3 đơn nguyên chính, mô phỏng, phục dựng các hạng mục của di tích lịch sử, phù hợp với mục tiêu trong phạm vi quy hoạch, đảm bảo đồng bộ, hài hòa về không gian, kiến trúc, cảnh quan và bảo đảm tính bền vững, bảo tồn lịch sử lâu dài.

Đơn nguyên nhà Tổng bộ Việt Minh phỏng dựng, xây mới theo kiến trúc nhà sàn truyền thống, hoàn toàn bằng gỗ tốt, rộng khoảng 186 m2. Đơn nguyên Nhà dạy học làm báo 2 tầng, phỏng dựng được xây mới trên cơ sở thiết kế theo hình ảnh tư liệu… Nhà bia, tường rào, cổng, nhà bảo vệ… đều được làm mới, vật liệu chất lượng cao. Dự án được khái toán khoảng 12 tỷ đồng…

Khu di tích Cấp quốc gia Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng tại Xã Tân Thái, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

***

Theo Nhà báo Trần Thị Kim Hoa - Phụ trách Bảo tàng Báo chí Việt Nam, chủ đầu tư dự án thì đây là một công trình mang tính nghệ thuật, văn hóa và lịch sử cao, do Kiến trúc sư Hoàng Thúc Hào trực tiếp thiết kế. Sau khi hoàn thành, đây là nơi lưu giữ và giới thiệu những giá trị của Báo chí Cách mạng và kháng chiến tại Việt Bắc, phục vụ cho báo chí, Nhân dân và khách du lịch Hồ Núi Cốc. Mục tiêu phấn đấu của dự án là hoàn thành kịp phục vụ kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng (21/6/2025) và 75 năm Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng trong năm 2024.

Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng thành lập năm 1949, vào dịp kỷ niệm 70 năm (4/4/2019), Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cấp Bằng công nhận Di tích lịch sử cấp Quốc gia, cho phép dựng bia tại địa điểm nơi tổ chức Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng tại xã Tân Thái, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. Di tích này được xem là cuối cùng trong hàng loạt địa chỉ đỏ của báo chí kháng chiến tại Việt Bắc. Các tài liệu để lại cho thấy:

…Bước sang thế kỷ XXI thì tất cả các địa điểm liên quan đến báo chí, phát thanh, văn hóa, văn nghệ, điện ảnh… ra đời hoặc từng ở trong những năm tháng kháng chiến chống thực dân Pháp ở ATK Thái Nguyên đều làm xong, duy chỉ có một địa chỉ Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng năm 1949 là để đó...                                                    

Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng là do Bác Hồ đặt tên bởi cụ Huỳnh là cây đa, cây đề của báo chí yêu nước và cách mạng. Cụ Huỳnh sinh cuối năm 1876 ở làng Thanh Bình, Tổng Tiên Giang thượng, huyện Tiên Phước, Quảng Nam. Cụ nổi danh vì đất Quảng Nam thời ấy có tam hùng (Huỳnh Thúc Kháng, Trần Quý Cáp và Phạm Liệu).

Cụ đỗ đạt cao, không chịu làm quan cho Pháp, phải đi đầy Côn Đảo 13 năm… Ra tù, con đường quan lộ của cụ thật thênh thang nhưng cụ chối bỏ và năm 1927, làm chủ bút tờ Tiếng Dân. Hầu hết các bài xã luận trên tờ báo này đều do cụ viết, kích thích lòng yêu nước của độc giả. Báo chí lúc ấy bị thực dân Pháp kiểm duyệt chặt chẽ, có bài báo cụ bị yêu cầu sửa theo ý người kiểm duyệt, cụ khảng khái: “Hoặc là cho đăng nguyên văn, hoặc là bỏ, một chữ cũng không sửa”… Bản lĩnh chủ bút ấy của cụ Huỳnh đã làm nên tên tuổi báo chí của cụ. Trong cuộc đời làm báo của mình, cụ Huỳnh xác định: “Nếu không có quyền nói tất cả những điều mình muốn nói thì ít ra cũng giữ cái quyền không nói những điều người ta ép buộc nói”…

“Hồn nước từ đây trời mở cửa

Đố ai ngăn đặng ngọn xuân trào”.

Hai câu thơ trên được bung ra từ ngòi bút của cụ khi Cách mạng tháng Tám thành công. Năm đó cụ Huỳnh cũng đã tròn 70 tuổi… Cụ được Bác Hồ mời tham gia Chính phủ Liên hiệp, giữ chức Bộ trưởng Nội Vụ và Quyền chủ tịch nước Việt Nam Dân Chủ Cộng hòa trong thời gian Chủ tịch Hồ Chí Minh sang Pháp dự Hội nghị Fontainebleau và là Chủ tịch Hội Liên Việt.

Toàn cảnh Khu di tích sau khi hoàn thiện.

Sau ngày Toàn quốc kháng chiến, cụ vào Nam Trung Bộ đảm nhiệm chức vụ đại Điện Chính phủ Trung ương, cụ qua đời do lâm bệnh, mất ngày 21/4/1947 tại Quảng Ngãi. Cụ là chiến sĩ yêu nước nổi tiếng, một nhà báo can trường và nhân ái. “Cụ không muốn danh vị, không cần lợi lộc, không tham làm giàu, không tham làm quan”.

Cả đời cụ chỉ phấn đấu cho dân được tự do, nước được độc lập (lời Hồ Chủ tịch trong thư báo tin lễ Quốc tang cụ Huỳnh). Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng có lớp đầu tiên và duy nhất, sau do điều kiện khó khăn không mở tiếp, tuy ngắn hạn, không đông học viên, nhiều quy mô về nội dung và số cán bộ giảng dạy là những lãnh đạo của cuộc kháng chiến, kinh nghiệm và phong phú lý luận, thực tiễn…

Các ông Đỗ Đức Dục - Phó Bí thư Tổng bộ Việt Minh (giám đốc), Xuân Thủy (phó giám đốc), Như Phong, Đồ Phồn và Tú Mỡ là các ủy viên của ban lãnh đạo. Đồng chí Hoàng Quốc Việt thay mặt Tổng bộ Việt Minh đọc diễn văn tại lễ khai trường ngày 4/4/1949 đã nói: “Lớp mang tên cụ Huỳnh Thúc Kháng bởi ngoài các phẩm chất của người yêu nước, là đức tính căn bản của một ký giả”. 42 học viên học trong 3 tháng được đón 29 giảng viên: Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Hoàng Quốc Việt, Lê Quang Đạo, Tố Hữu, Nguyễn Thành Lê, Nguyễn Đình Thi, Nguyễn Huy Tưởng, Xuân Diệu, Nam Cao, Thế Lữ, Nguyên Tuân, Quang Đạm…, đại điện cho nhiều bộ môn mà người viết báo cần phải trau dồi…

Ba tháng nhưng học viên lĩnh hội một chương trình đồ sộ của 3 phần: Lý thuyết, chuyên môn và thực hành. Lý thuyết có các bài như: Báo chí là gì? Điều kiện người viết báo. Chuyên môn có: phóng sự, điều tra, phỏng vấn, xã luận, tiểu thuyết, thơ ca, tùy bút, nhạc, kịch, châm biếm, cách loan tin, viết tin, cấu tạo một tờ báo, tổ chức tòa soạn, phát hành, in báo. Thực tế là đi làm tác phẩm và ra báo ở từng tổ. Các giảng viên đến nói ở lớp từng chuyên đề: xã luận (Trường Chinh), viết tin chiến sự trên báo chí như thế nào? (Võ Nguyên Giáp), lên trang (Trần Đình Thọ)…

Ngày 6/7/1949, tại đây, lớp học bế mạc. Bác Hồ gửi thư cho lớp. Bác biểu dương và nhắc 4 điểm chính về nhiệm vụ, tôn chỉ, mục đích, đối tượng của mỗi tờ báo, mục tiêu của báo chí và nhấn mạnh: muốn viết báo thì cần: “1 - Gần gũi quần chúng, cứ ngồi trong phòng giấy mà viết thì không thể viết thiết thực. 2 - Ít nhất cũng phải biết một thứ tiếng nước ngoài, để xem báo nước ngoài và học kinh nghiệm của người. 3 - Khi viết xong một bài báo, tự mình phải xem lại ba, bốn lần, sửa chữa lại cẩn thận. Tốt hơn là đưa nhờ một vài người ít văn hóa xem và hỏi họ những câu nào, chữ nào họ không hiểu thì sửa lại cho dễ hiểu. 4 -  Luôn cố gắng học hỏi, luôn cầu tiến bộ…”

Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng là điển hình của cách học tập và truyền đạt sâu, kỹ và nghiêm túc. 42 học viên và 29 giảng viên là những hạt nhân của Báo chí Cách mạng Việt Nam luôn tỏa sáng và góp phần to lớn để có nền báo chí hôm nay.

Như chúng ta đều đã biết, trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp, Thái Nguyên là An toàn khu (ATK) tuyệt mật. Chính vì điều này, ngoài những học viên nhớ được, ít người biết đến, ngay cả các giảng viên thì được điều động đến giảng độc lập theo chủ đề. Từ 1975, việc đắp đập dâng nước của Hồ Núi Cốc đã bắt đầu, 20 hộ dân xóm ven sông này chuyển đi, một dải đồi núi cao thành rừng do dân xóm Gốc Mít bảo vệ, canh tác, vị trí của trường còn đó còn tên xóm Bờ Rạ là kỷ niệm đẹp của một thời.

Mấy hôm trước tôi vào Quảng Nam, quê hương cụ Huỳnh tìm tư liệu. Bồi hồi trước dòng chữ Bác Hồ viết ngày 29/4/1947 về cụ, được khắc cùng tượng cụ: “Cụ Huỳnh là người mà giầu sang không làm xiêu lòng, nghèo khổ không làm nản chí, oai võ không làm sờn gan.Cả đời cụ không màng danh vị, không cầu lợi lộc, không thèm làm giầu, không thèm làm quan. Cả cuộc đời cụ Huỳnh chỉ phấn đấu cho dân được tự do, nước được độc lập”…

Phan Hữu Minh - Báo Nhà Báo & Công Luận