Nếu những ngõ đá rêu phong là nét văn hóa rất đáng tự hào tại làng cổ Lộc Yên, xã Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước thì những ngõ quê ở khu dân cư nông thôn mới tại các xã khác thuộc miền quê trung du này lại có những nét đẹp mê hồn; là những bức tranh quê dịu dàng, đằm thắm, níu chân du khách mỗi lần ghé thăm.

 Tùy theo thế đất, phong thủy và điều kiện kiện của mỗi gia đình, thôn xóm những ngõ quê miền trung du được hình thành  có những nét riêng. Những gia đình lập vườn, xây nhà trên đồi, thế đất dốc, có nhiều đá thì phải ngày đêm dồn đá, chất bờ; xây ngõ để vừa có đất canh tác, vừa tạo lối đi và giữ đất. Những gia đình gặp khu đất bằng, nục thì không gì tốt hơn là trồng hàng rào bằng cây xanh và tạo dựng những ngõ quê  với màu sắc của cây lá, đậm đà hương thơm hoa trái. Dù là ngõ đá hay ngõ cây xanh thì có một điều chung nhất của ngõ quê vùng trung du Tiên Phước là được xây dựng, chăm chút bằng sự cần cù, sáng tạo của chủ nhân, tạo nên những lối ngõ hợp với phong thủy của gia đình, làng xóm; để lối ngõ đi về sẽ gắn với  những kỷ niệm đời người. Cùng là ngõ quê, là lối đi hẹp để đi vào nhà nhưng tùy theo cảm nhận của từng gia chủ đã chọn những loại cây, vật liệu khác nhau để trồng, tạo cảnh cho “mặt tiền”. Ngõ quê là niềm tự hào tại những khu dân cư nông thôn mới mà mỗi gia đình dù đã khấm khá, hay còn khó khăn họ vẫn dành nhiều thời gian để đầu tư, nhằm tạo cảnh quan môi trường xanh- sạch- đẹp cho làng quê.  

Ngõ đá cuội

Những gia đình nằm gần hai bên bờ sông Tiên đã biết tận dụng những vật liệu sẵn có để xây cổng ngõ vừa lạ, vừa đẹp. Những hòn đá cuội to, nhỏ với màu sắc khác nhau được tuyển chọn ở  bờ sông chở về cùng với cát, xi măng được lắp ghép, trang trí thật công phu tạo nên cổng ngõ bề thế mà không cảm thấy nặng nề. Qua hàng ngàn năm nằm im nơi bờ sông hẻo lánh, được mài nhẵn bởi dòng nước mùa lũ, những viên đá cuội xinh xinh được bà con đem về làm đẹp những ngõ quê ở khu dân cư nông thôn mới. Ngõ đá cuội lại nằm dưới tán cây xanh vườn nhà, mùa hè vẫn mát mẻ vì không phải phơi mình suốt ngày trong nắng. Nhiều gia đình xứ Tiên đã xây dựng tường rào cổng ngõ đẹp mắt như: ông Nguyễn Hoàng Thao xã Tiên Châu, bà Đào Thị Tuyết ở xã Tiên Lộc, ông Nguyễn Đằng xã Tiên Thọ…  

Ngõ huyết dụ- thiết mộc lan

Đó là lối ngõ vào nhà ông Thái Viết A tại khu dân cư nông thôn mới kiểu mẫu thôn 2 xã Tiên lộc, Tiên Phước. Theo lối đi dài hàng trăm mét vào nhà, gia đình ông A đã chọn ươm trồng 2 loài cây cảnh với 2 màu sắc khác nhau để trồng thẳng tắp theo lối đi. Hàng trăm cội thiết mộc lan to hơn bắp chân người lớn được cắt tỉa kỹ lưỡng đang vươn những chồi non xanh ngắt; nhiều cây đang ra hoa thoang thoảng hương thơm. Theo các tài liệu khoa học, cây thiết mộc lan có thể lọc bỏ các độc tố gây ô nhiểm không khí, hấp thu monooxide de carbone rất hiệu quả, ngoài ra cây còn hút được cả benzene, toluene... mang đến nguồn không khí trong lành và duy trì sức khỏe cho các thành viên trong nhà. Theo kinh nghiệm của những gia chủ trồng thiết mộc lan, nếu mặt tiền của ngôi nhà theo hướng Đông và Đông nam, trồng thiết mộc lan theo lối ngõ trước nhà, cây đại diện cho hành Mộc, có nghĩa đem lại may mắn cho gia chủ. Đối diện với hàng thiết mộc lan là hàng cây huyết dụ toàn thân có màu đỏ tím. Huyết dụ là cây đã được mệnh danh là “ Hoa Đà Thần Dược” ; cây tạo cảnh quan và màu sắc cho lối ngõ, đồng thời có thể dùng làm thuốc trị được nhiều bệnh. Tầng trên của không gian lối ngõ là tán của hàng cau được trồng cách hàng huyết dụ một mét như những cánh dù che mát lối đi. Khi chúng tôi đến thăm nhà ông A, cau cũng đang ra hoa tỏa hương nhè nhẹ hòa quyện với hương thơm của hoa thiết mộc lan, tạo cảm giác hưng phấn lạ thường.

Ngõ chè tàu

Ngày trước cây chè tàu thường được dùng làm bờ rào quanh vườn để xác định ranh giới và ngăn gia súc. Riêng lối ngõ vào nhà, những gốc chè tàu đẹp nhất được gia chủ tuyển chọn, trồng và chăm sóc rất công phu; có khi phải qua hàng chục năm mới có được ngõ chè tàu trải dài, vuông vức, mạnh mẽ như một niềm tự hào của gia đình. Đã có thời gian lưới B.40, kẽm gai được thay thế hàng rào cây xanh. Nhưng từ khi Đảng và Nhà nước có chủ trương xây dựng nông thôn mới; nhiều gia đình xứ Tiên đã khôi phục lại ngõ chè tàu.  Những nhà có hàng chè tàu trải dài và đẹp, thể hiện là nhà có con cháu siêng năng, chịu khó; lao động giỏi hoặc học hành đổ đạt. Bởi ngõ chè tàu rất cần bàn tay chăm chút thường xuyên, cần kinh nghiệm xén tỉa, tạo hình của những người vừa cần cù vừa có tâm hồn nghệ thuật phong phú. Ngõ chè tàu ở vùng trung du Tiên Phước, bao bọc vườn tiêu xanh ngắt; vườn thanh trà, lòn bon trĩu quả mỗi mùa tạo không gian đồng quê xanh tươi, trù phú, thanh bình.

Ngõ cau, ngõ sưa,...

Về các xã Tiên Lãnh, Tiên Ngọc, Tiên Sơn, Tiên Cẩm, Tiên Mỹ... Nơi có những khu vườn rừng rộng lớn. Từ khi bắt tay vào xây dựng nông thôn mới bà con đã tập trung chỉnh trang vườn nhà, xây dựng cảnh quan. Một số cây cau, cây sưa được trồng lộn xộn trước đây, bây giờ được bứng tỉa trồng thẳng hàng, cách đều theo lối ngõ. Cau gần người càng tươi tốt càng ra nhiều trái cho thu nhập cao; người trong nhà nếu phải tạm xa lối ngõ đi về lại càng nhớ hàng cau, hương cau quen thuộc. 

Tháng ba về nơi những ngõ sưa; tán sưa che bóng mát; hoa sưa nở vàng thơ mộng. Vườn rừng, đất rộng, trồng sưa theo lối ngõ tạo cảnh đẹp; đến đời con cháu ngày sau nếu cần phải chuyển hướng nhà, làm ngõ mới theo sự vận động phát triển của cuộc sống thì hàng sưa chính là tài sản để lại vì gỗ sưa lâu năm là loại gỗ quý.

Còn khá nhiều cách tạo dựng lối ngõ của bà con như: Ngõ chè xanh; ngõ dâm bụt; ngõ hoa, lá nhiều màu sắc... mà du khách mỗi lần đi qua đều muốn đứng lại để ngắm nhìn. Những ngõ quê miền trung du xứ Tiên đã góp phần thực hiện tốt mô hình “ Nhà sạch, vườn đẹp”; là một trong những yếu tố tạo nên nét đặc trưng của vùng trung du xứ Quảng đang xây dựng nông thôn mới.

Trần Hữu Phước - Phòng VH & TT huyện Tiên Phước