Vùng quê Tiên Phước xưa có hai địa danh gắn liền với núi với rừng, vừa mộc mạc vừa thấm đẫm dấu ấn lịch sử văn hoá, tiếc rằng nay không còn sử dụng. Đó là Phước Lâm và Phú Lâm. Phước Lâm từng là đơn vị cấp xã nằm trên Đèo Liêu tiếp giáp Trà My; còn Phú Lâm là tên một ngôi làng nổi tiếng đầu thế kỷ XX, gắn bó mật thiết với Phong trào Duy Tân và thuộc xã Tiên Sơn.
Vùng đất mang tên Phú Lâm chứa đựng nhiều điều thú vị. Mỗi khi đông về, dọc tuyến ĐT614 uốn lượn, hai bên đường là những hàng Thị Đề (cùng họ với Hồng Xiêm Đà Lạt) vỏ sần sùi, thân cành khẳng khiu rụng trụi lá vươn lên giữa sương mờ. Dịp này, ai đi ngang qua đều có cảm giác như đang đi trên cung đường vùng Đơn Dương trên thủy điện Đa Nhim của Lâm Đồng, một khung cảnh vừa hoang sơ vừa lãng mạn.
Chính nơi đây, hơn 120 năm trước, Người Anh hùng Dã thảo Lê Cơ đã tiên phong thực nghiệm mô hình kinh tế mới theo tư tưởng Duy Tân của người anh em cô cậu ruột, Chí sĩ Phan Châu Trinh. Ngôi làng từng có một mái trường tân học, nam riêng nữ riêng, nơi hai ái nữ của Cụ Phan là bà Phan Thị Châu Lan và bà Phan Thị Châu Liên đã từng theo học. Hai bà sau này là thân mẫu của những nhân vật nổi tiếng: Nhà ngoại giao Nguyễn Thị Bình và Nhà văn Phan Tứ (Lê Khâm).
Mô hình kinh tế mới ở Phú Lâm thời đó được người Pháp cấp phép hoạt động đàng hoàng, tương tự như giấy phép đăng ký kinh doanh ngày nay. Nhưng vì sự phát triển của các Hội đoàn và các ngành nghề kinh doanh vượt khỏi tầm kiểm soát nên chính quyền thuộc địa tìm cách thu hồi giấy phép mà không thành bởi sự cứng rắn và hiểu biết của Thủ lĩnh Lê Cơ. Cuối cùng, họ buộc phải mở gấp tuyến đường từ Thăng Bình vòng lên chợ Việt An, chạy ngang Phú Lâm về Tam Kỳ và đồng thời lập một đồn lính sát làng nhằm kiểm soát.
Xung quanh cuộc đời và sự nghiệp của Người Anh hùng Dã thảo Lê Cơ còn rất nhiều điều thú vị, kể cả cái chết của Cụ ở nhà tù Lao Bảo sau khi tham gia cuộc khởi nghĩa Duy Tân (1916) bị thất bại.
Gần đây, chính quyền xã mới cùng con cháu Cụ đã nâng cấp Quỹ Học bổng Lê Cơ thành Quỹ Giải thưởng Lê Cơ, với tiêu chí xét thưởng và quy mô tương đương Giải thưởng Huỳnh Thúc Kháng của Tiên Phước hay Giải thưởng Phan Chu Trinh của Tam Kỳ, một cách tri ân người xưa thật đáng trân trọng. Và cũng là cơ hội cho thế hệ trẻ Sơn Cẩm Hà vươn lên…
Ngày nay, dấu xưa của làng Phú Lâm đã mờ dần theo thời gian, nhưng mỗi khi bước qua những hàng Thị Đề già cỗi, người ta vẫn cảm nhận được hơi thở của một thời táo bạo và đầy khát vọng. Lịch sử không chỉ nằm trong sách vở, mà còn ẩn trong từng nếp đất, từng con đường, từng câu chuyện mà hậu thế vẫn lặng lẽ truyền nhau.
Nhà tư tưởng Phan Chu Trinh, Chí sỹ yêu nước Huỳnh Thúc Kháng, Người anh hùng dã thảo Lê Cơ, ba trụ cột của Phong trào Duy Tân đầu thế kỷ XX vẫn tiếp tục sống âm thầm và bền bỉ trong lòng người dân Tiên Phước dù cái huyện ấy không còn…
