Hôm nay 25.9 vừa tròn 50 năm diễn ra chiến dịch “Vượt sông Tiên”, một trong những kỳ tích của quân và dân đất Quảng.  Theo nhiều tài liệu và ý kiến của một số nhà nghiên cứu, sau khi đổ bộ vào Quảng Nam, đế quốc Mỹ đã nghiên cứu rất kỹ địa hình của huyện Tiên Phước. Nhận thấy khu vực Sơn - Cẩm - Hà có vị trí chiến lược vô cùng quan trọng nên chúng đã biến nơi đây thành vùng đứng chân của bộ máy ngụy quân, ngụy quyền.

Đây là khu vực giao nhau của các tuyến giao thông trọng yếu từ Thăng Bình lên Việt An qua Tiên Sơn, từ Quán Rường lên Cẩm Khê qua Eo Gió, từ quận lỵ Tiên Phước qua Tiên Châu đến Tiên Cẩm. Sơn - Cẩm - Hà có thế đứng phòng ngự với tầm khống chế cả vùng đồng bằng phía nam Quảng Nam như Tam Kỳ, Thăng Bình, và uy hiếp được các huyện miền núi tiếp giáp gồm Trà My, Hiệp Đức, Phước Sơn hoặc ra phía Hiên, Giằng. Vì thế, địch đã huy động lực lượng quân sự lớn, chốt giữ hàng loạt các vị trí quan trọng, hình thành tấm lá chắn bảo vệ từ xa Khu liên hợp quân sự Đà Nẵng và tỉnh lỵ Quảng Tín.

 Trong hơn 8 năm hoành hành của chế độ độc tài gia đình trị Ngô Đình Diệm và bọn Quốc dân đảng, chúng đã đàn áp, giết chết hàng trăm cán bộ đảng viên, quần chúng cách mạng kiên trung. Tội ác mà Quốc dân đảng gây ra tại Hầm Heo Gò Vàng (Tiên Sơn), Đồng Trại (Tiên Cẩm) là những vụ thảm sát tập thể để lại sự căm giận, uất hờn trong tâm trí nhân dân. Hệ thống ngụy quân, ngụy quyền được địch ráo riết xây dựng, biến Sơn - Cẩm - Hà thành “vùng trắng” cách mạng. Chúng thành lập chính quyền từ liên gia đến thôn xã, dùng nhiều thủ đoạn thâm độc đánh vào tinh thần yêu nước của nhân dân, nói xấu đảng cộng sản; lừa bịp, đe dọa làm cho nhân dân lo sợ, nhận thức chính trị lung lay.

Sơn - Cẩm - Hà có vị thế vô cùng quan trọng cho cách mạng, phải lấy lại cho bằng được nên chủ trương của Khu ủy khu 5 xem đây là địa bàn trọng điểm để mở ra vùng nông thôn, đồng bằng của tỉnh. Từ điểm phát động quần chúng giải phóng nông thôn đồng bằng đầu tiên ở Tứ Mỹ (xã Kỳ Sanh, Tam Kỳ) thắng lợi, đến chiến dịch “Vượt sông Tranh” giải phóng Tiên Lãnh và Tiên Ngọc vào năm 1961, Sơn - Cẩm - Hà là địa điểm tiếp theo ta hạ quyết tâm phải giải phóng trong năm 1962.

... trở thành căn cứ địa cách mạng

Thực hiện chủ trương của Khu ủy khu 5 và Tỉnh ủy, từ cuối tháng 8 đầu tháng 9.1962, các đơn vị tập trung của lực lượng vũ trang tỉnh tiến hành huấn luyện bổ sung, tăng gia sản xuất tự túc, chuẩn bị chiến trường, đồng thời mở các đợt tiến công ở các hướng Duy Xuyên, Quế Sơn, Đại Lộc nhằm kéo giãn lực lượng địch. Tiểu đoàn 70 là lực lượng chính tham gia chiến dịch “Vượt sông Tiên”, các đội công tác và nhân dân Tiên Phước tăng cường hoạt động, xây dựng lực lượng, tăng quân số.

Theo lời kể của Đại tá Đỗ Châu Sa, nguyên Đại đội trưởng Đại đội 2 (Tiểu đoàn 70), đêm 25.9.1962, đại đội  phối hợp với các đội công tác huyện Tiên Phước quyết định vượt sông, tiếp cận mục tiêu, đặt đài quan sát cắm các chốt đèo Eo Gió, dốc Dàn Xây, Núi Vú. Sáng 26.9, toàn bộ lực lượng tham gia chiến dịch cùng vượt sông Tiên. Được lệnh tiến công, các mũi thọc sâu nổ súng tiến công đánh chiếm các cơ quan hội đồng xã Tiên Sơn, Tiên Cẩm, Tiên Hà, diệt một đại đội bảo an và một tổng đoàn.

Bọn dân vệ và ngụy quyền chống chọi yếu ớt, bỏ chạy xuống Tam Kỳ và dạt vào núi để trốn tránh. Tiếp theo là trận đánh tại Dốc Xoài (thôn 4, Tiên Sơn) ta tiêu diệt thêm 37 tên địch, đánh tan 2 đại đội ngụy. Ở Tiên Cẩm, Tiểu đoàn 70 dùng một đại đội tập kích địch ở đồn Gò Dạn, diệt 48 tên địch, thu 14 súng các loại. Ta tiếp tục tấn công, chiếm lĩnh nhiều vị trí quan trọng như đồn Hung Lớn, đồn Gò Bướm. Địch điều quân từ Tam Kỳ lên tiếp viện nhưng bị ta bẻ gãy tại Eo Gió, tiêu diệt 90 tên, giữ vững và tiến công mở rộng vùng giải phóng xuống Tam Kỳ, Thăng Bình. Chiến dịch “Vượt sông Tiên” nhanh chóng giành thắng lợi.

Mất Sơn - Cẩm - Hà, quận lỵ Tiên Phước bị uy hiếp, tuyến phòng thủ án ngữ phía tây Quảng Tín bất ổn nên địch ra sức phản kích hòng giành lại thế đứng chân ở nơi này. Dù gây ra cho ta nhiều khó khăn nhưng chúng vẫn không thực hiện được mục tiêu, liên tục thua trận và thất bại hoàn toàn. Cách mạng về với nhân dân, được nhân dân tin tưởng, một lòng bảo vệ nên Sơn - Cẩm - Hà trở thành chỗ đứng chân vững chắc, là căn cứ địa cách mạng của Tỉnh ủy Quảng Nam trong hơn 10 năm (1962 - 1973).

Nguyên Bí thư Tỉnh ủy Quảng Nam - Hoàng Minh Thắng cho biết: “Thời gian đó, cơ quan Tỉnh ủy ở trong nhà dân như xóm nhà ông Huệ, xóm bà Hòe. Có nhân dân bảo vệ cách mạng nên yếu tố an toàn luôn được đảm bảo. Tại đây, ta có thể bố trí lực lượng chống càn quét, làm bàn đạp tiến xuống đồng bằng hay rút lui giấu lực lượng khi cần thiết. Nơi đây  trở thành căn cứ địa cách mạng với nhiều sự kiện lịch sử lớn, nhỏ của Tỉnh ủy, Tỉnh đội, của phong trào cách mạng Quảng Nam”.

LÊ DIỄM - BÁO QUẢNG NAM