"Mình nghĩ đơn giản thôi, nếu không phải mình, thì là ai?", Linh Lê nói về con đường mà chị chọn trong cuộc trò chuyện với TheFace Magazine Vietnam. Đó là hành trình góp phần vào xây dựng hệ sinh thái doanh nghiệp tạo tác động xã hội và phát triển bền vững tại Việt Nam.

 Linh Lê sinh ra ở một miền quê xã Tiên Phong huyện Tiên Phước tỉnh Quảng Nam. Năm 18 tuổi, cô vào TP HCM học Đại học Ngoại Thương. Năm thứ hai đại học, bước ngoặt đến khi cô đạt Giải thưởng Tài năng Lương Văn Can. Từ đó, Linh khám phá ra đam mê khởi nghiệp và theo đuổi đến hôm nay.

Ra trường, Linh làm việc tại quỹ đầu tư mạo hiểm CyberAgent Capital Việt Nam và Thái Lan, dưới vai trò Investment Manager. Năm 2017, cô theo học MBA chuyên ngành Entrepreneurship tại Babson College - trường được xếp hạng số 1 về đào tạo khởi nghiệp theo US News. Đó cũng là thời gian cô lập nên Seed Planter, tổ chức góp phần thúc đẩy phát triển cộng đồng doanh nghiệp tạo tác động xã hội và phát triển bền vững thông qua các hoạt động huấn luyện, đào tạo cho những nhà khởi nghiệp.

"Quyết định chọn lựa theo con đường đến với mình một cách rất tự nhiên. Bốn năm về trước, khi trò chuyện với các anh chị doanh nhân xã hội, mình thấy xúc động trước những câu chuyện đổi đời mà doanh nghiệp họ tạo nên, nhưng đồng thời cũng cảm thấy bất lực khi nghe những khó khăn chồng chất của các doanh nhân trên hành trình khởi nghiệp", Linh nói rằng lúc đó và đến tận giờ, hệ sinh thái doanh nghiệp tạo tác động xã hội và phát triển bền vững còn rất sơ khai. Và cô quyết góp một phần cải thiện nó.

Linh nói, cô tâm đắc với lời bài hát bát "We are the world": "Chúng ta không thể nào cứ giả vờ là một người nào đó ở đâu đó sẽ sớm tạo nên sự thay đổi. Chính chúng ta là người tạo nên một ngày mai tươi sáng hơn".

Ươm mầm cho Seed Planter

Với Linh, nguồn cảm hứng thành lập Seed Planter đến từ rất nhiều sự kiện khác nhau. Lý do đầu tiên có thể là do cô xuất thân từ vùng nông thôn nên hiểu và cảm thông với những khó khăn của những người nghèo khó. Hay chuyến thăm các doanh nghiệp tạo tác động xã hội cùng với Yunus Center - một tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp tạo tác động xã hội ở Thái Lan vào năm 2016, cũng là một cảm hứng khác.

Đó là lần đầu tiên cô đến một vùng hẻo lánh ở miền Bắc Thái Lan, tận mắt thấy và cảm nhận cuộc sống nghèo khổ của nửa triệu người dân tộc thiểu số và người dân tị nạn, đối lập với sự phồn hoa của Bangkok. Tại đó, doanh nghiệp xã hội tên Lana Coffee đã giúp người dân thoát nghèo nhờ hướng dẫn trồng cà phê.

"Và lúc đó, mình có thêm một niềm tin không lay chuyển rằng: Doanh nghiệp tạo tác động xã hội sẽ là giải pháp bền vững cho những vấn đề nhức nhối nhất, để chúng ta có một thế giới tươi đẹp hơn, và để không ai bị bỏ lại phía sau", Nhà sáng lập Seed Planter chia sẻ.

Như bao ý tưởng khác, Seed Planter cũng không kém vất vả những ngày đầu thành lập. Linh điều hành tổ chức từ xa trong khi đội ngũ sống và làm việc ở nhiều múi giờ khác nhau nên việc cộng tác hiệu quả và chặt chẽ cũng thách thức. Sau thời gian loay hoay, họ nhận ra có ba điều quan trọng nhất.

Một là chọn đúng người, phù hợp với giá trị cốt lõi của Seed Planter - những người thực sự có đam mê trong mảng tạo tác động xã hội, ham học hỏi, và làm việc có trách nhiệm. Hai là chú trọng hơn vào việc nâng cao năng lực cho các thành viên bằng các buổi đào tạo, chia sẻ, chuyến đi thăm các doanh nghiệp tạo tác động xã hội. Ba là chuẩn hóa các quy trình làm việc để phối hợp nhịp nhàng. "Mình có may mắn là hai bạn đồng sáng lập của mình - Amy và Tuấn Anh là những người rất chú trọng vào việc phát triển con người và rất giỏi trong việc tổ chức các buổi đào tạo và chuẩn hóa các quy trình", Linh nói.

Seed Planter nay cũng gặt hái được quả ngọt, trở thành là một trong những đơn vị tiên phong trong hệ sinh thái khởi nghiệp tạo tác động xã hội ở Việt Nam, đang tập trung vào ba mảng chính:

Gieo hạt: Việc đầu tiên Seed Planter làm là lan rộng kiến thức và những câu chuyện truyền cảm hứng của các mô hình doanh nghiệp tạo tác động xã hội vừa có mô hình kinh doanh bền vững, có lợi nhuận, nhưng cùng đồng thời tạo được tác động xã hội, môi trường. Từ 2018 đến nay, Seed Planter đã 3 lần tổ chức Diễn đàn Doanh nghiệp tạo tác động xã hội cho tổng cộng gần 1000 người trẻ tham dự và giới thiệu gần 100 mô hình doanh nghiệp tạo tác động xã hội tiêu biểu ở Việt. Ngoài ra Seed Planter cũng xây dựng cộng đồng Vietnam Impact Entrepreneurs là nơi chia sẻ kiến thức và cơ hội khởi nghiệp cho 3000 người.

Chăm sóc: Đối với những người sẵn sàng khởi nghiệp, Seed Planter cung cấp khóa đào tạo Seeding Camp và đã giúp cho 140 bạn trẻ học cách ứng dụng Design Thinking và Lean Canvas vào quá trình khởi nghiệp để biến ý tưởng thành sản phẩm mẫu và mô hình kinh doanh.

Ươm tạo: Seed Planter cũng khởi động chương trình Pursuing Purpose năm 2019 ươm tạo được 4 impact startups. "Mình nghĩ một khi đã bước chân vào hành trình khởi nghiệp tạo tác động xã hội, nếm được cảm giác hạnh phúc khi nhìn thấy những tác động do mình tạo ra - dù trực tiếp hay gián tiếp, lớn hay nhỏ - cũng đều rất dễ bị "nghiện". Hạnh phúc còn đến từ việc luôn được kết nối với những người có trái tim nhân văn, dũng cảm chọn một con đường thật khác. Họ luôn có câu chuyện dung dị mà truyền đầy cảm hứng. Nhờ có họ mà thế giới đẹp hơn", Linh nói cô muốn ở cạnh họ, để thấy cuộc sống ý nghĩa.

Làm doanh nghiệp tạo tác động xã hội: khó mà dễ

"Việt Nam là một đất nước đang phát triển với nhiều vấn đề xã hội tồn đọng. Bất cứ ai cũng có thể dễ dàng kể ra một số vấn đề xã hội, môi trường mà họ thấy hàng ngày: nghèo đói, chênh lệch thu nhập, chất lượng giáo dục thấp, biến đổi khí hậu...", Linh nói đó là lý do Việt Nam rất cần thêm các doanh nghiệp tạo tác động xã hội để giải quyết các vấn đề tồn đọng, giúp "không một ai bị bỏ lại phía sau".

Seed Planter từng làm một khảo sát nhỏ, cho thấy hơn 85% người trẻ muốn làm điều gì đó để góp phần giải quyết vấn đề xã hội. Tuy nhiên đa phần lại không biết phải bắt đầu từ đâu. Theo Global Entrepreneurship Monitor, 2015/16 Global report thì chưa đến 4% công ty tại Việt Nam là doanh nghiệp tạo tác động xã hội, hầu hết các doanh nghiệp này thường ở quy mô nhỏ, khó nhân rộng và khó tạo ra tác động trên diện rộng.

"Đây là lúc cần thu hút và hỗ trợ những người trẻ với tư duy nhạy bén, kinh nghiệm kinh doanh, và trái tim nhân văn bắt tay vào tạo nên hàng trăm ngàn những doanh nghiệp tạo tác động xã hội bền vững và có khả năng nhân rộng quy mô. Nếu không phải bây giờ, thì chúng ta chờ đến bao giờ?", cô nói.

Làm người trong ngành, làm doanh nghiệp tạo tác động xã hội "khó mà dễ". Khởi nghiệp xã hội cũng gặp các khó khăn mà một startup truyền thống như giải quyết đúng nhu cầu khách hàng, tìm mô hình kinh doanh, chọn người phù hợp, tìm kiếm nguồn vốn… Với doanh nghiệp tạo tác động, thêm một điều họ cần phải luôn trăn trở là làm sao để đạt được sứ mệnh xã hội đặt ra ban đầu.

Tuy nhiên, cũng vì vậy, doanh nhân vì xã hội được truyền rất nhiều động lực mỗi ngày khi nhìn thấy những tác động mà mình tạo ra. Ví dụ như Journey of the Senses (JOS), một chuỗi nhà hàng và dịch vụ cao cấp, nơi người khiếm khuyết trực tiếp tương tác và phục vụ khách hàng. Vũ Anh Tú - sáng lập viên của Journey of the Senses thường tâm sự, nhờ có việc làm tại JOS, rất nhiều người khuyết tật lần đầu tiên trở nên độc lập về mặt tài chính, giảm gánh nặng kinh tế cho gia đình - sự “đổi đời” này tạo nên nguồn động lực vô tận cho các nhà sáng lập.

Cái "dễ" thứ hai là các doanh nghiệp vì xã hội có phần được ưu ái bởi khách hàng - đặc biệt là thế hệ trẻ hiện nay rất trân trọng tính nhân văn, mong muốn đóng góp một phần nhỏ vào công cuộc giải quyết các vấn đề xã hội, môi trường thông qua quyết định chọn mua sản phẩm từ các doanh nghiệp này.

Ngoài ra, khi giải quyết những vấn đề xã hội, môi trường, các doanh nhân cũng phải sáng tạo hơn và tìm cho mình những mô hình mới, giải pháp mới. Điều này khó mà dễ, khó ở chỗ sáng tạo tìm ra hướng đi mới, dễ ở chỗ khi tìm ra được hướng đi mới rồi thì họ sẽ có được sự khác biệt và có riêng cho mình một đại dương xanh trong thị trường.

Trên hành trình tiếp sức cho các doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam, Seed Planter đang định hình mình là một đơn vị hỗ trợ và nâng cao năng lực khởi nghiệp cho các ​doanh nhân trẻ vì xã hội. Hiện tại Seed Planter chưa xây dựng một chương trình Accelerator (tăng tốc khởi nghiệp) hoàn chỉnh dành riêng cho các Impact Startup nhưng đang bắt đầu với chương trình ươm tạo Pursuing Purpose với các hoạt động mentorship, office hour và workshop tạo nền tảng để sau này có thể xây dựng một Accelerator hoàn chỉnh.

Hiện ở Việt Nam, đã có các Accelerator chủ yếu tập trung vào Tech Startup như VIISA, Saola Accelerator, Founder Institute… nhưng chưa có nhiều chương trình Accelerator thực sự tập trung vào mảng tác động xã hội.

Chuyển mình sau Covid-19

Bản thân Seed Planter cũng là một startup xã hội. Trong quá trình giúp đỡ người khác, chính Seed Planter thêm trưởng thành hơn. Linh nói rằng, cô được truyền cảm hứng rất nhiều từ những nhà sáng lập cô làm việc và học được nhiều điều từ họ. "Mình luôn thấy những việc mình làm được rất nhỏ bé so với họ và những câu chuyện của họ trở thành động lực cho mình. Ngược lại, mình hiểu hơn những khó khăn của các nhà sáng lập để hỗ trợ họ tốt hơn và chia sẻ lại những kinh nghiệm vận hành Seed Planter đến các bạn mới bắt đầu hành trình khởi nghiệp", cô nói.

Covid-19 cũng là một cơ hội để Seed Planter chuyển mình, tìm hướng đi mới sáng tạo hơn. Từ những ngày đầu thành lập, Seed Planter luôn trăn trở làm như thế nào để nhiều người ở các tỉnh thành nhỏ và vùng nông thôn có cơ hội tiếp cận với kiến thức khởi nghiệp. Khi đại dịch diễn ra, Seed Planter chọn thay đổi, thay vì tổ chức Diễn đàn Doanh nghiệp tạo tác động xã hội offline ở TP HCM như trước, họ chuyển sang tổ chức online.

Nhờ đó, chương trình được lan rộng hơn, với 380 người đăng ký tham dự, đến từ 23 tỉnh thành và 12 nước ở nhiều châu lục. Khóa đào tạo khởi nghiệp Seeding Camp cũng lần đầu tiên được mang lên online để nhân rộng mô hình, chia sẻ kiến thức khởi nghiệp tới nhiều người ở các tỉnh hơn.

"Sắp tới Seed Planter sẽ tổ chức chương trình ươm tạo online Pursuing Purpose dành cho các doanh nghiệp tạo tác động xã hội đã có sản phẩm mẫu để tạo cơ hội cho các nhà sáng lập kết nối với các chuyên gia ở Mỹ, Singapore, và Việt Nam", Linh cho biết.

Ngoài ra, trong Covid-19, những người "dễ vỡ"(vulnerable) sẽ càng "dễ vỡ". Họ là những người nghèo, đang chịu nhiều thòi, sẽ thường bị ảnh hưởng nặng nề nhất, vì không có nguồn dự phòng tài chính, lại dễ bị thất nghiệp. Đây cũng là động lực để bắt đầu từ tháng 7, Seed Planter đẩy mạnh hơn các hoạt động xây dựng cộng đồng thông qua meetup - cuộc gặp gỡ hàng tháng và nhóm Facebook Vietnam Impact Entrepreneurs để nuôi dưỡng đam mê và kết nối những người mong muốn trở thành doanh nhân vì xã hội.

  Tất cả những tiến bộ trên thế giới phụ thuộc vào những người "phi lý"

George Bernard Shaw - một nhà viết kịch nổi tiếng từng nói rằng "Những người "có lý" (reasonable) thích nghi với thế giới, những người "phi lý" (unreasonable) cố chấp tìm cách thay đổi thế giới theo ý mình. Vì vậy, tất cả những tiến bộ trên thế giới phụ thuộc vào những người "phi lý". Giới thiệu về Nhà sáng lập của mình, Seed Planter mô tả Linh là "tin vào sức mạnh của những người phi lý"".

Theo cô, các doanh nhân tạo tác động xã hội và những người làm việc ở các công ty này nhiều khi được coi là những người phi lý vì họ chọn một con đường có vẻ khó khăn hơn, khi họ nhìn thấy một vấn đề xã hội hay môi trường, họ không chấp nhận hiện trạng (status quo) mà tìm cách thay đổi nó với niềm tin về một thế giới tốt đẹp hơn.

Điều này luôn không dễ và nhiều khi họ phải đi ngược dòng. Nhưng chính họ là những người tạo nên đột phá. Nếu không có KOTO thì sẽ không có hơn 1000 trẻ em đường phố có cơ hội đổi đời, nếu không có Noir thì mấy chục người khuyết tật sẽ không có cơ hội việc làm và phát triển bản thân. "Những người phi lý tạo nên thay đổi ở những nơi khó khăn nhất - và mình đặt niềm tin nơi họ", cô nói.

Ngoài điều hành Seed Planter, Linh Lê còn phụ trách mảng tài chính của Swing Education, một startup mảng giáo dục ở Mỹ. Kiến thức làm việc Swing Education cô mình nắm vững hơn kĩ năng vận hành và phát triển một startup ở Silicon Valley, từ đó biết thêm cách hỗ trợ các startup ở Việt Nam. Ngược lại, những điều cô học về kĩ năng lãnh đạo ở Seed Planter cũng giúp cô trong công việc ở Swing Education.

"Thường mình dành khung giờ sáng sớm, buổi tối các ngày trong tuần và hai ngày cuối tuần để làm việc của Seed Planter. Mình được học rất nhiều điều mới, làm những việc có ý nghĩa, và may mắn được làm cùng những người đồng nghiệp rất dễ thương, rất đồng lòng nên có rất nhiều niềm vui khi làm việc và cũng giảm áp lực đi rất nhiều", cô chia sẻ.

Linh Lê tự nhận bản thân là người sống đơn giản. Ngoài công việc, cô thích đọc sách, thích thiên nhiên, hay viết và vẽ, thích nghe nhạc piano và thích xem phim Disney. Ngoài ra, "Thiền là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của mình. Nhờ thiền và những cuốn sách hay của thầy Thích Nhất Hạnh mà mình hiểu hơn về chính mình, biết điều gì thực sự có ý nghĩa, sống an yên hơn, vui hơn", cô nói.

Theo TheFace Magazine Vietnam