Sau khi hoàn thành trọng trách Quyền Chủ tịch nước trong thời gian Chủ tịch Hồ Chí Minh sang thăm nước Pháp, từ cuối tháng 11.1946, trên cương vị Chủ tịch Mặt trận Liên Việt, theo sự phân công của Chính phủ, cụ Huỳnh bắt đầu chuyến kinh lý miền Nam Trung Bộ để tuyên truyền đường lối kháng chiến của Chính phủ, vận động mọi tầng lớp nhân dân đoàn kết xung quanh Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh để đưa cuộc kháng chiến, kiến quốc đi đến thắng lợi cuối cùng.

Trong chuyến kinh lý đó, cụ Huỳnh đã có một buổi nói chuyện đặc biệt tại quê hương Tiên Phước với những người cầm đầu Quốc dân đảng, Việt Quốc tại Tiên Phước và các tầng lớp nhân sĩ trí thức trong vùng. Hơn 70 năm đã trôi qua nhưng những ấn tượng đặc biệt trong buổi nói chuyện đó vẫn được ông Nguyễn Nho Quý - nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Hành chính huyện Tiên Phước, nguyên Tỉnh ủy viên, Chánh Văn phòng Tỉnh ủy, Trưởng ban Địch tình tỉnh Quảng Nam - một chứng nhân của sự kiện đó kể lại một cách sinh động trong hồi ký “Tự truyện của một cán bộ tình báo”, xuất bản năm 2015.

Chuyến kinh lý miền Trung của cụ bắt đầu từ cuối tháng 10.1946, xuất phát từ Hà Nội, đến Quảng Nam vào cuối tháng 11.1946. Sau khi làm việc với Ủy ban Hành chính tỉnh Quảng Nam và thành phố Đà Nẵng, cụ Huỳnh có dịp về ghé thăm quê hương Tiên Phước sau bao năm xa cách. Cụ làm việc tại trụ sở Mặt trận Việt Minh huyện (đồng thời là cơ quan Ủy ban Hành chính huyện) 3 ngày. Ông Nguyễn Nho Quý được Tỉnh ủy, Huyện ủy phân công tổ chức hậu cần đón tiếp cụ trong thời gian lưu lại tại huyện và tại quê nhà Thạnh Bình. Tại đây, cụ được nghe các đồng chí trong Ủy ban Hành chính báo cáo đầy đủ tình hình của huyện từ sau Cách mạng Tháng Tám, nêu lên những khó khăn, vướng mắc chính quyền đang gặp phải.

Khi nghe ông Nguyễn Nho Quý và ông Cao Xứng - Ủy viên An ninh huyện báo cáo tình hình hoạt động của các tổ chức phản động Việt Quốc, Quốc dân đảng trên địa bàn huyện, nhất là hai tên Nguyễn Long, Nguyễn Mậu - những tên Quốc dân đảng đầu sỏ ở địa phương, cụ đặc biệt chăm chú lắng nghe, yêu cầu thư ký ghi lại cẩn thận. Sau buổi làm việc, cụ yêu cầu Ủy ban Hành chính, Mặt trận Việt Minh huyện tổ chức một buổi làm việc gặp mặt các phần tử phản động trong tổ chức Việt Quốc, Quốc dân đảng cùng thân hào trí thức trên địa bàn huyện để cụ nói chuyện.

Xác định đây là một nhiệm vụ đặc biệt, huyện quyết định thành lập ban tổ chức cuộc gặp mặt, lập danh sách hệ thống tổ chức, từng thành viên tổ chức Việt Quốc, Quốc dân đảng trong huyện Tiên Phước, đánh giấy mời đích danh từng người do Chủ tịch Ủy ban Hành chính ký tên, cử cán bộ gửi đến tận nhà. Trong sân cơ quan Việt Minh huyện, một rạp lớn được dựng lên đủ sức chứa hơn 200 người.

Khi nhận được giấy mời, biết được người gặp mặt là cụ Huỳnh Thúc Kháng, những tên phản động rất hả hê, hí hửng mừng thầm. Chúng cho rằng, trong Chính phủ chỉ có cụ Huỳnh là người không phải là đảng viên cộng sản, lại là nhân sĩ trong mặt trận liên hiệp nên chắc chắn sẽ đứng về phía chúng nên khi nhận được giấy mời chúng đến tham dự không thiếu một ai.

Cuộc nói chuyện bắt đầu từ 9 giờ sáng cho đến khi mặt trời đứng bóng. Những kẻ trong tổ chức Việt Quốc, Quốc dân đảng những tưởng buổi gặp sẽ là cơ hội ngàn vàng để chúng vu cáo, bôi nhọ chính quyền cách mạng trước người đứng đầu Chính phủ lâm thời thì được một phen xấu hổ, câm lặng ra về mà không có bất kỳ một cơ hội nhỏ nào để biện minh cho bản chất lưu manh, phản động của tổ chức mình.

Với tài năng hùng biện sắc sảo, phong cách lưu loát cùng đức độ của mình, cụ Huỳnh Thúc Kháng đã vạch mặt bản chất tha hóa và bộ mặt phản dân hại nước của tổ chức Việt Quốc, Quốc dân đảng. Cụ mạnh mẽ chỉ trích những hành động man rợ, những âm mưu đen tối, xấu xa mà đảng này đã và đang quyết liệt chống phá cách mạng. Tuy nhiên, với tinh thần khoan dung, độ lượng, cụ vẫn mở những con đường sáng cho những kẻ lầm đường lạc lối trở về với cách mạng. Cụ khẳng định, chính quyền cách mạng sẵn sàng đón nhận bất cứ ai biết ăn năn, hối cải, biết lập công chuộc tội và cũng kiên quyết trừng trị thích đáng những kẻ cứng đầu, cứng cổ, kẻ đầu sỏ chống phá cách mạng. Cả hội trường lặng thinh như nuốt từng lời huấn thị của cụ. Bọn phản động thì mặt tên nào cũng tái mét, cúi gằm đầu như những tên tội phạm.

Buổi nói chuyện như một phiên tòa vạch trần tội ác của chúng. Kết thúc buổi nói chuyện, cụ khẳng khái tuyên bố: “Phải giải tán ngay các nhóm Quốc dân đảng của các chú đi. Chính quyền cách mạng không dễ để cho các chú tự do phá hoại. Các chú phải tham gia vào công cuộc bảo vệ chính quyền cách mạng ngay lập tức...!”. Nhiều tên ra về với vẻ mặt thất thần như những tên tội phạm vừa bị toà tuyên án. Buổi nói chuyện của cụ Huỳnh ngay sau đó lan nhanh đến khắp hang cùng ngõ hẻm. Sau buổi nói chuyện, bọn Việt Quốc, Quốc dân đảng hoạt động yếu hẳn và dần dần rút vào bí mật, không dám công khai, huênh hoang như trước. Những lời lên án đanh thép của cụ Huỳnh đã đập tan mọi âm mưu của bọn phản động; tăng thêm niềm tin, sức mạnh cho chính quyền và nhân dân huyện Tiên Phước trong cuộc chiến đấu mới với kẻ thù, bảo vệ vững chắc chính quyền cách mạng.

                                                     Lê Minh Chiến - Báo Quảng Nam